Excelsa Kahve Nedir? 20. yüzyılın başında Afrika’da keşfedilen excelsa kahvesi, küresel kahve pazarındaki minimum varlığına rağmen benzersiz, dayanıklı ve üretken bir türdür. Sadece çok küçük miktarlarda hareket ettiğinden, ne kadarının ticareti yapıldığı, kavrulduğu veya demlendiği hakkında çok az bilgi mevcuttur.
Excelsa, Afrika ve Asya’da uzun yıllardır yaygın olarak yetiştirilip tüketilmesine rağmen, kökeni büyük ölçüde yanlış anlaşılmaktadır. Bu, çekirdeklerin genellikle doğru şekilde yetiştirilmediği, işlenmediği veya kavrulmadığı ve özet olarak, belirgin bir aroma özelliği olmayan kap kalitesi düşük olarak kabul edildiği anlamına gelir.
Bununla birlikte, Robusta gibi, özenle ve hassasiyetle yetiştirildiğinde ve işlendiğinde, excelsa da pozitif, arzu edilen ve benzersiz tatlara sahip çekirdekler verebilir.
Excelsa’nın Kökenleri
Bugün excelsa güneydoğu Asya’da (Vietnam ve Filipinler dâhil) ve Hindistan’da yetiştirilirken, aslında ilk olarak 1903’te Orta Afrika’da keşfedildi ve burada Coffea dewevrei veya dewevreié olarak da biliniyordu.
Yaklaşık 15 yıl öncesine kadar excelsa’nın başlı başına Coffea cinsinin bir türü olduğuna inanılıyordu. Sadece 2006’da, liberika türlerinin dewevrei çeşidi olarak resmen yeniden sınıflandırıldı.
Ortaya çıkan karışıklık, excelsa’nın modern kahve pazarındaki son yolculuğunun çoğunu destekledi. Bu aynı zamanda, liberica çeşitlerinin satışı sırasında sıklıkla “excelsa kahve” etiketinin kullanılması gerçeğinden de kaynaklanmaktadır (tıpkı “robusta kahve” kelimelerinin tüm C. canephora çeşitlerini tanımlamak için yaygın olarak kullanılması gibi).
Karışıklık, bu terimlerin daha fazla genelleştirilmesine ve eşanlamlı kullanımına yol açar, bu da sonuç olarak doğru üretim seviyeleri hakkında daha az güvenilir veri anlamına gelmektedir. Ayrıca excelsa kahve kalitesindeki düşüşlerden de sorumlu olabilir. Toplamda, bu, çiftçilere kalite kontrol önlemlerini uygulamak için çok az teşvik verir.
Sonuç olarak, Uluslararası Kahve Organizasyonu (ICO), excelsa kahvesinin üretimi veya ticareti hakkında resmi bir istatistik sunmamaktadır.
Excelsa Bitki Profili
2006 yılında excelsa’nın liberika türlerinin dewevrei çeşidi olarak yeniden sınıflandırılmasına rağmen, araştırmacılar onun kendi başına bir tür olarak tanınması gerekip gerekmediğini tartışmaya devam ediyor.
Excelsa kahvesi en iyi 1.000 ila 1.300 masl arasındaki rakımlarda yetişir ve Arabica ve robusta’nın aksine, bir çalıdan ziyade ağaçsı (ağaç benzeri) bir bitkidir. Bu, zeminde etrafındaki alana büyümek yerine büyümek için dikey alana ihtiyaç duyduğu anlamına gelir. Üretken ve esnek olmasına rağmen, excelsa’nın yönetimi zordur ve kapsamlı bakım gerektirir.
Excelsa bitkisinin yaprakları iri (ortalama 26cm uzunluğunda 13cm genişliğinde) ve köseledir. Meyve olgunlaşmasının tam bir yıl sürmesine rağmen, çiçekleri hasat mevsimi boyunca birçok kez çiçek açar. Bu çiçekler Arabica ve canephora bitkilerindekinden daha büyüktür. Excelsa ayrıca ortalama olarak yaklaşık 9 mm uzunluğunda ve 6 mm genişliğinde asimetrik çekirdekler üretir.
Excelsa çekirdekleri ayrıca kafein bakımından hem kanefora hem de arabicadan daha düşüktür. Ancak buna rağmen, excelsa ağaçları, diğer bitkilerin olmadığı yaygın hastalık ve zararlıların çoğuna karşı dayanıklıdır. Bunlara kahve yaprağı pası, nematodlar ve kahve yaprağı madenci güvesi dâhildir. Ancak Excelsa, bir mantar hastalığı olan trikomikoza karşı hassastır.
Çeşit Mi Yoksa Tür Mü?
Excelsa’nın çeşitli liberika olarak sınıflandırılmasına rağmen, ikisi arasında çekirdeklerin şeklinde bile önemli farklılıklar olduğunu belirtiliyor. Liberica çekirdekleri badem şeklinde olurken, excelsa çekirdeği daha küçük ve daha yuvarlaktır.
Hindistan’da bulunan kahve üreticileri bu çekirdekleri bir arada gruplandırma eğilimindedirler. Her iki ağaç da yerel dilde doğrudan “ağaç kahvesi” anlamına gelen “mara kaapi” olarak anılır ve bu da daha fazla kafa karışıklığına yol açar.
2006’daki yeniden sınıflandırmaya rağmen türe karşı çeşitlilik tartışması devam etmektedir. Bu büyük ölçüde liberika ve excelsa türlerinin genetik çalışmaları arasındaki çelişkili sonuçlarına bağlıdır.
Büyüyen Excelsa: Zorluklar
Daha büyük yapraklara sahip olmanın yanı sıra, excelsa ağaçları 6m ila 7m ağaç tepe çapı ile 15m’den daha uzun boylu büyüyebilir. Bitkinin yüksek üretkenlik seviyeleri sayesinde, çiftçilerin ağaçları sık sık budaması gerekiyor ve bu yüksekliklerde yönetilmesi zor olabilir. Bu, daha fazla emek gerektiği anlamına gelir ve üretim maliyetini daha da artırır. Bu, excelsa’nın kahve üreticileri arasında daha fazla yayılmamasının birçok nedeninden sadece biri.
Pazarlanan diğer türlerde olanın aksine, hem excelsa hem de liberika kahve çeşitlerinin yetiştirilmesi için sağlam ve köklü araştırmalara dayanan gelişmiş çeşitler veya teknolojik gelişmeler olmaması en büyük sorunlardan biri olarak karşımıza çıkıyor.
Sonuçta, bu türün pazarı çok küçüktür. Excelsa’nın yetiştirildiği topluluklarda bile bilgi genellikle nesilden nesile paylaşılır. Ayrıca, çiftçiler, gerçek bir talep olmadığı için çekirdekleri genellikle kendi tüketimleri için saklarlar.
Son olarak, daha büyük ölçekte excelsa üretmeye ilgi olsa bile, yerleşik bir emtia piyasası veya standart fiyat yoktur, bu da herhangi bir büyük hacimde düzenli ticareti pratik olarak imkânsız hale getirmektedir.
Kavurma Ve Lezzet Profili
Üretimindeki sorunlara rağmen, excelsa özenle ekildiğinde ve işlendiğinde karmaşık ve ilginç bir kap profili verebilir.
Excelsa çekirdeği Arabica’dan daha yoğun bir müsilaj içermektedir ve çok daha az çözünür katıya sahiptir. Bu, excelsa için mevcut kavurma profillerinin başka herhangi bir çekirdekten türetilmemesi ve yeni eğrilerin ve en iyi uygulamaların kullanılması gerektiği anlamına gelir.
Ek olarak, düşük çözünürlüğü, excelsa çekirdeklerinin optimum lezzet profillerine ulaşmak için daha yüksek sıcaklıklarda veya daha uzun süre kavrulması gerekebileceği anlamına gelir.
Excelsa ile çalışan kavurmacılar, orta-hafif kavurmaların meyvemsi ve tatlı notaların yanı sıra odunsu ve patlamış mısır benzeri tatlar üretebileceğini belirtiyor. Kavurma koyulaştıkça, çekirdek çikolata ve krema notaları ile daha dolgun bir gövde verir.
Potansiyeli Var Mı?
Küresel kahve pazarındaki önemsiz varlığına rağmen, excelsa’nın daha düşük optimum rakımı, iklim değişikliğinden etkilenen çiftçiler için dolaylı bir çözüm olabilir.
Teoride, excelsa yetiştirmek, hedef büyüme sıcaklıklarına ulaşmak için sürekli olarak daha yüksek irtifalara gitmelerini engelleyebilir. Bununla birlikte, herhangi bir emtia piyasası ve mevcut, küçük talep seviyeleri olmadan, tam bir değişim pek olası değildir ve gerçekçi olmayan bir tekliftir.
Belki daha gerçekçi olan, excelsa ağaçlarının Arabica ve robusta bitkileri için aşılama anaç olarak kullanılması olasılığıdır. Bunun nedeni, bazı kahve üreten ülkelerde köklerinin daha hızlı büyümesi ve belirli hastalık ve zararlılara karşı daha dirençli olmasıdır.
Excelsa kahvenin önündeki en büyük engelin farkındalık eksikliği olduğu açıktır. Bu, kısmen, muhtemelen yanlış raporlamaya yol açan bir tür olup olmadığı konusundaki tartışmaya ilişkin kafa karışıklığından kaynaklanmaktadır.
Zamanla, daha fazla araştırma, daha fazla veri ve daha fazla üretimle, bu olağandışı çekirdek için daha fazla pazar olabilir, ancak şu anki haliyle bu pek olası görünmüyor. Bununla birlikte, iklim değişikliğinin kahve ekimi için uygun alanı zaten etkilemesiyle, daha dayanıklı ve sağlam çeşitleri araştırmak her zamankinden daha önemli görünüyor. Excelsa yaygın ekim için uygun olmasa bile, genetik yapısı “gizli” bir çözüm sunabilir.
